Sympathie voor Iblis

Herodias

Veel van wat Rudolf Steiner naar voren bracht kan voor velen als speculatief gelden, niet in de laatste plaats door de stelligheid waarmee hij zijn bevindingsverslagen poneerde, veelal resultaten van geestesvorsend en geesteswetenschappelijk onderzoek. Dat riep in zijn tijd al flinke weerstand op, des te harder nog in de onze en de tijdsperioden die nog zullen volgen. Doch zeker hier geldt ook: The proof of the pudding. Zonder geheimdoenerij en/of wegduiken zal gaan blijken of één en ander klopt of kan kloppen. Voor mezelf gesproken: ik roer zulke zaken niet aan, en wil ze niet verdonkeremanen, om ze klakkeloos door een ander aangenomen te zien of interessant of verheven te doen, doch enkel om een ander mogelijkheid te bieden om tevens zulke dingen en onderwerpen in overweging te nemen with a open mind, met waarheidszin.

Reeds tientallen jaren inmiddels houd ik me bezig met het Parsifal en Faust epos. Wagners Kundry kan worden gezien als een personage waarin veel tot culminatie komt. Op de webpagina Seven Faces of Kundry worden op dit punt vergelijkingen getrokken tussen Wagners en Eschenbachs Parsifal. Dit is overigens ook een mooie webpagina over Kundry: An introduction to Richard Wagner's Kundry. Die schuldige onschuld van Parsifal vindt bij mij weerklank, een duidelijk oerbeeld, of jungiaans gesproken een herkenbaar archetype. Ook herkenbaar voor mij is de personage Orgeluse bij Wolfram von Esschenbach en Kundry bij Richard Wagner. Bij Kundry, een pittig vrouwspersoon, is wildheid, kuis of onkuis, kenmerkend, Dit naar of juist vanuit onderbewust bewustzijnsniveau. Niet voor niets overvalt haar daarbij dikwijls een onweerstaanbare slaapzucht, lethargie. Terzijde: ja ik weet het, zeker ook op basis van eigen gedrag, mannen kunnen evengoed wild zijn. Ik vermeld het er maar even bij.

Lijdende Anfortas

Graalridder Anfortas, die het zelfzuchtige aspect van de menselijke ziel representeert, valt voor de zwart-magisch verleidingskunsten van Kundry (in Eschenbachs versie krijgt hij het met Orgeluse 'aan de stok') met alle gevolgen van dien. Verleidingsrituelen zwart-magisch van aard door de bemoeienis van Klingsor, een zwart-magiër. Er bestaat een verbond tussen hem en Kundry in de vorm van een een vloek, curse, welke uitdraait op een zekere vorm van occulte gevangenschap; zowel geldend voor Kundry als voor haar (on)willige prooien, slachtoffers. Dit hangt mede samen met een bestaansdimensie welke in de antroposofie ook wel een achtste sfeer wordt genoemd. Moeilijke en precaire materie, welke echter niet verzwegen hoort te worden naar mijn idee.

Kundry

Steiner verrichtte ondermeer karmaonderzoek naar de personages Kundry en Klingsor, in het licht van de vraag of het hier wellicht om historische persoonlijkheden ging. Componist Richard Wagner gaf wat dat aangaat over Kundry in het libretto van de opera Parsifal een aanwijzing. Hier een videoweergave van een muziekfragment uit de opera Parsifal waarin meer over Kundry uit de doeken wordt gedaan: Opera Parsifal, tweede akte, deel 1 tot en met 5 (delen lopen in de video automatisch door; Engels ondertiteld). Deel 1, Klingsor verschijnt op het toneel, overziet de zaak, de situatie van dat moment en roept Kundry op met het doel ook Parsifal te betoveren en daarmee in zijn macht te krijgen, citaat:

Wagner, Opera Parsifal, tweede akte, deel 1 (tot en met 5); libretto Richard Wagner, Klingsor:

"Het uur is daar.
Reeds lokt mijn toverslot de dwaas (Parsifal),
in kinderjubel zie ik hem van verre
naderen.

Een vloek houdt háár in doodsslaap, Kundry,
een kramp die ik vermag te breken.
Vooruit dan! Aan het werk!

Naar boven! Naar boven! Hier naar mij!
Je meester roept jou, nameloze,
Oerduivelin, helleroos!
Herodias was jij, en wat nog meer?
Gundryggia daar, Kundry hier!
Kom hier! Hierheen, zeg ik! Kundry!
Je meester roept: naar boven!"

Samenvatting beschrijving tweede akte, Wagners Parsifal

"Vanaf zijn uitkijkpost ziet Klingsor Parsifal naderen en hij begrijpt dat dit de 'reine dwaas' moet zijn, wiens komst Amfortas voorspeld is. Hij waarschuwt Kundry dat deze jongeling de gevaarlijkste tegenstander zal worden: hij wordt beschermd door het schild van de onnozelheid. Dat blijkt ook. Parsifal maakt korte metten met de wapenknechten van Klingsor, dringt in de tovertuin binnen en blijft ongevoelig voor de charmes van de bloemenmeisjes, waarin hij slechts speelkameraadjes ziet. De verschijning van Kundry, nu weer als beeldschone verleidster, roept herinneringen bij hem op, te meer omdat zij hem bij zijn naam noemt, iets wat voorheen alleen zijn moeder deed.

Als Kundry de bloemenmeisjes heeft weggezonden, wakkert zij de herinnering aan zijn moeder verder aan en uiteindelijk neemt zij de door emoties bevangen Parsifal in haar armen, Zij geeft hem een lange kus, maar dat moment maakt geheel andere gevoelens bij hem wakker. Plotseling realiseert hij zich nu wat er gebeurd is. Vertwijfeld dat hij alles niet al heeft begrepen toen hij de wonde van Amfortas zag en zich bewust van de taak die hij te volbrengen leeft, stoot hij Kundry van zich af. Als hij ongevoelig blijkt voor haar smeekbeden en dreigementen, roept Kundry de hulp in van KIingsor, die de Speer naar zijn tegenstander slingert. Het wapen blijft boven diens hoofd In de lucht hangen. Parsifal grijpt de Speer en maakt er een kruisteken mee, waarop Kllngsor en zijn burcht in het niet verzinken. Voordat Parsifal met de speer op weg gaat om zijn missie te vervullen, draait hij zich nog éénmaal naar Kundry om en zegt haar dat zij weet waar zij hem kan terugvinden." (Kundry ondergaat een metamorfose en verchristelijkt.)

Kalot babot (Caltabellotta) op Sicilië

Volgens Steiners onderzoek is Wagners verwijzing naar Herodias niet zo maar uit een losse kunstenaar pols geschud, doch een rake kunstzinnige verwijzing naar een ware werkelijkheid. Wat in Kundry culmineert staat in direct verband met een eerdere incarnatie en optreden als Heriodas ten tijde van Johannes de Doper. En dat alles staat tevens in het teken van de mysteriestroom van Iblis, de zogeheten dochter van Eblis. Volgens Steiner is Eblis de mohammedaanse geestgestalte die in het Westen wordt aangeduid als Lucifer en is Iblis een soort van vrouwelijk aspect van Eblis, de mohammedaanse lucifer. En wat het verbond tussen Kundry en Klingsor aangaat wijst Steiner op vesting Kalot babot, (GA 144) tegenwoordig Caltabellotta (Wikipedia) geheten.

Uit: Die Mysterien des Morgenlandes und des Christentums (1913; GA 144), Rudolf Steiner:

"Kalot bobot. (Heutiger Name: Caltabellotta). Kalot bobot auf Sizilien war in der Mitte des Mittelalters der Sitz jener Göttin, die man nennt Iblis, die Tochter des Eblis. Und unter allen schlimmen Verbindungen, die innerhalb der Erdentwickelung zwischen Wesenheiten, in deren Seelen okkulte Kräfte waren, zugetragen haben, ist den Okkultisten als die schlimmste dieser Verbindungen diejenige des Klingsor mit der Iblis bekannt. Iblis ist schon dem Namen nach charakterisiert als verwandt mit Eblis: so heißt in der mohammedanischen Tradition die Gestalt, die wir mit Luzifer bezeichnen. Eine Art weiblicher Aspekt von Eblis, dem mohammedanischen Luzifer, ist Iblis, mit der sich zu seinen bösen Künsten, durch die er im Mittelalter gegen den Gral wirkte, derjenige verband, den man den bösen Zauberer Klingsor nennt. Und die ganze Feindschaft zum Gral spielte sich ab auf jener Feste der Iblis «Kalot bobot», auf die sich auch jene merkwürdige Königin Sibylle mit ihrem Sohn Wilhelm 1194 unter der Herrschaft Heinrichs VI. geflüchtet hat. Alles, was man unternommen hat als eine feindliche Herrschaft gegen den Gral, und wodurch auch verwundet worden ist Amfortas, das ist zuletzt zurückzuführen auf den Bund, den Klingsor geschlossen hat auf der Festung der Iblis. Und alles, was hereinleuchtet an Elend und Not in das Gralstum durch Amfortas, drückt sich aus in diesem Bund. Das macht es, daß die Seele auch heute noch stark gewappnet sein muß, wenn sie in die Nähe jener Gegenden kommt, von denen alle feindlichen Einflüsse ausgehen können, die sich für die Geheimnisse des Gral auf die fortschreitende Menschheitsentwickelung beziehen."

Aan Iblis zitten zekere geesteswetenschappelijke vraagstukken vast. Gaat het hier om een soort godin met een daaraan gekoppelde serie van incarnatiereeksen als vrouw van mensen die aanvankelijk of volhardend in vijandschap staan of in disharmonie zijn met een graalsontwikkeling(?); een ontwikkeling die begint bij een staat van (1) reine dwaasheid, onnozelheid, dan oprukt naar en lang blijft staan bij (2) twijfel en tenslotte aanbeland bij de (3) saelde, vervulling, geesteszekerheid.

Een leerling van Rudolf Steiner, Walter Johannes Stein (Antroposofie in de pers, 3-11-2010), schrijft in zijn bekende boekwerk The Ninth Century and the Holy Grail (Googlebooks) aan de hand van Von Eschenbachs Parzifal eenmaal over ene Iblis, citaat:

Uit: The Ninth Century and the Holy Grail, bladzijde 242, Walter Johannes Stein:

Voorts identificeert deze zelfde heer Stein Klingsor met de historische persoonlijkheid Landulf II, ook aan de hand van Von Eschenbachs Parsifal, citaat:

Uit: The Ninth Century and the Holy Grail, bladzijde 280, Walter Johannes Stein:

 Het mag duidelijk zijn dat Steiner in zijn voordrachtenreeks Die Mysterien des Morgenlandes und des Christentums (1913; GA 144) dit onderwerp en daarmee verbonden problematiek uitvoerig aan de orde stelt, expliciet in de vierde voordracht van deze cyclus. (Berlijn, 7-20-2013; iets meer dan 100 jaar geleden). Waarom spreek ik mijn sympathie of misschien beter gezegd consideratie uit voor Iblis? Het ongelouterde, elementaire menselijke element behoeft geen veroordeling maar integratie en bevrijding, emancipatie welbeschouwd. Laatste citaat wat dat aangaat:

Uit: Parsifal - The Secret of the Grail in the Works of Richard Wagner (Landin, 29-7-1906; GA 97), Rudolf Steiner:

"Kundry is the modern version of Herodias, the symbol of the force of reproduction in nature, the force that can be chaste or unchaste, but is uncontrolled. Beneath chastity and unchastity lies a fundamental unity; everything depends on the way of approach. The force of reproduction that shows itself in the plants, within the chalice of the blossom, and right up through the other kingdoms of nature, is the same as in the Holy Grail. Only, it has to undergo purification in that noblest and purest form of Christianity which manifests in Parsifal.
 
Kundry has to remain a black enchantress until Parsifal releases and redeems her. In the polarity of Parsifal and Kundry we can sense the working of deepest wisdom. Wagner, more than anyone else, took care that men should be able to receive what he had to give without knowing that they were doing so. He was a missionary who had a most significant message to deliver — to deliver, however, in such a way that mankind was not aware of receiving it."

Moderne bloemenmeisjes

Deze keer tot slot extra muzikale omlijsting, klank-beeldverhaal met deels lichte knipoog, lichte scherts:
1. 'You're History' - Shakespears Sister
2. Stay - Shakespeare's Sister
3. Parsifal & Kundry
4. Parsifal - Elly & Rikkert
5. Parsifal Opera - eerste, tweede en derde akte (Semper Oper, Dresden 19-2-2006)
6. Parsifal Opera (Integraal, zonder bühne optreden, enkel muzikaal uitgevoerd; vermoedelijk Bayreuth, 1951)