![]() |
Herodias |
![]() |
Lijdende Anfortas |
![]() |
Kundry |
Wagner, Opera Parsifal, tweede akte, deel 1 (tot en met 5); libretto Richard Wagner, Klingsor:
"Het uur is daar.
Reeds lokt mijn toverslot de dwaas (Parsifal),
in kinderjubel zie ik hem van verre
naderen.
Een vloek houdt háár in doodsslaap, Kundry,
een kramp die ik vermag te breken.
Vooruit dan! Aan het werk!
Naar boven! Naar boven! Hier naar mij!
Je meester roept jou, nameloze,
Oerduivelin, helleroos!
Herodias was jij, en wat nog meer?
Gundryggia daar, Kundry hier!
Kom hier! Hierheen, zeg ik! Kundry!
Je meester roept: naar boven!"
Samenvatting beschrijving tweede akte, Wagners Parsifal
"Vanaf zijn uitkijkpost ziet Klingsor Parsifal naderen en hij begrijpt dat dit de 'reine dwaas' moet zijn, wiens komst Amfortas voorspeld is. Hij waarschuwt Kundry dat deze jongeling de gevaarlijkste tegenstander zal worden: hij wordt beschermd door het schild van de onnozelheid. Dat blijkt ook. Parsifal maakt korte metten met de wapenknechten van Klingsor, dringt in de tovertuin binnen en blijft ongevoelig voor de charmes van de bloemenmeisjes, waarin hij slechts speelkameraadjes ziet. De verschijning van Kundry, nu weer als beeldschone verleidster, roept herinneringen bij hem op, te meer omdat zij hem bij zijn naam noemt, iets wat voorheen alleen zijn moeder deed.
Als Kundry de bloemenmeisjes heeft weggezonden, wakkert zij de herinnering aan zijn moeder verder aan en uiteindelijk neemt zij de door emoties bevangen Parsifal in haar armen, Zij geeft hem een lange kus, maar dat moment maakt geheel andere gevoelens bij hem wakker. Plotseling realiseert hij zich nu wat er gebeurd is. Vertwijfeld dat hij alles niet al heeft begrepen toen hij de wonde van Amfortas zag en zich bewust van de taak die hij te volbrengen leeft, stoot hij Kundry van zich af. Als hij ongevoelig blijkt voor haar smeekbeden en dreigementen, roept Kundry de hulp in van KIingsor, die de Speer naar zijn tegenstander slingert. Het wapen blijft boven diens hoofd In de lucht hangen. Parsifal grijpt de Speer en maakt er een kruisteken mee, waarop Kllngsor en zijn burcht in het niet verzinken. Voordat Parsifal met de speer op weg gaat om zijn missie te vervullen, draait hij zich nog éénmaal naar Kundry om en zegt haar dat zij weet waar zij hem kan terugvinden." (Kundry ondergaat een metamorfose en verchristelijkt.)
![]() |
Kalot babot (Caltabellotta) op Sicilië |
Uit: Die Mysterien des Morgenlandes und des Christentums (1913; GA 144), Rudolf Steiner:
"Kalot bobot. (Heutiger Name: Caltabellotta). Kalot bobot auf Sizilien war in der Mitte des Mittelalters der Sitz jener Göttin, die man nennt Iblis, die Tochter des Eblis. Und unter allen schlimmen Verbindungen, die innerhalb der Erdentwickelung zwischen Wesenheiten, in deren Seelen okkulte Kräfte waren, zugetragen haben, ist den Okkultisten als die schlimmste dieser Verbindungen diejenige des Klingsor mit der Iblis bekannt. Iblis ist schon dem Namen nach charakterisiert als verwandt mit Eblis: so heißt in der mohammedanischen Tradition die Gestalt, die wir mit Luzifer bezeichnen. Eine Art weiblicher Aspekt von Eblis, dem mohammedanischen Luzifer, ist Iblis, mit der sich zu seinen bösen Künsten, durch die er im Mittelalter gegen den Gral wirkte, derjenige verband, den man den bösen Zauberer Klingsor nennt. Und die ganze Feindschaft zum Gral spielte sich ab auf jener Feste der Iblis «Kalot bobot», auf die sich auch jene merkwürdige Königin Sibylle mit ihrem Sohn Wilhelm 1194 unter der Herrschaft Heinrichs VI. geflüchtet hat. Alles, was man unternommen hat als eine feindliche Herrschaft gegen den Gral, und wodurch auch verwundet worden ist Amfortas, das ist zuletzt zurückzuführen auf den Bund, den Klingsor geschlossen hat auf der Festung der Iblis. Und alles, was hereinleuchtet an Elend und Not in das Gralstum durch Amfortas, drückt sich aus in diesem Bund. Das macht es, daß die Seele auch heute noch stark gewappnet sein muß, wenn sie in die Nähe jener Gegenden kommt, von denen alle feindlichen Einflüsse ausgehen können, die sich für die Geheimnisse des Gral auf die fortschreitende Menschheitsentwickelung beziehen."
Aan Iblis zitten zekere geesteswetenschappelijke vraagstukken vast. Gaat het hier om een soort godin met een daaraan gekoppelde serie van incarnatiereeksen als vrouw van mensen die aanvankelijk of volhardend in vijandschap staan of in disharmonie zijn met een graalsontwikkeling(?); een ontwikkeling die begint bij een staat van (1) reine dwaasheid, onnozelheid, dan oprukt naar en lang blijft staan bij (2) twijfel en tenslotte aanbeland bij de (3) saelde, vervulling, geesteszekerheid.
Een leerling van Rudolf Steiner, Walter Johannes Stein (Antroposofie in de pers, 3-11-2010), schrijft in zijn bekende boekwerk The Ninth Century and the Holy Grail (Googlebooks) aan de hand van Von Eschenbachs Parzifal eenmaal over ene Iblis, citaat:
Uit: The Ninth Century and the Holy Grail, bladzijde 242, Walter Johannes Stein:
Voorts identificeert deze zelfde heer Stein Klingsor met de historische persoonlijkheid Landulf II, ook aan de hand van Von Eschenbachs Parsifal, citaat:
Uit: The Ninth Century and the Holy Grail, bladzijde 280, Walter Johannes Stein:
Het mag duidelijk zijn dat Steiner in zijn voordrachtenreeks Die Mysterien des Morgenlandes und des Christentums (1913; GA 144) dit onderwerp en daarmee verbonden problematiek uitvoerig aan de orde stelt, expliciet in de vierde voordracht van deze cyclus. (Berlijn, 7-20-2013; iets meer dan 100 jaar geleden). Waarom spreek ik mijn sympathie of misschien beter gezegd consideratie uit voor Iblis? Het ongelouterde, elementaire menselijke element behoeft geen veroordeling maar integratie en bevrijding, emancipatie welbeschouwd. Laatste citaat wat dat aangaat:
Uit: Parsifal - The Secret of the Grail in the Works of Richard Wagner (Landin, 29-7-1906; GA 97), Rudolf Steiner:
"Kundry is the modern version of Herodias, the symbol of the force of reproduction in nature, the force that can be chaste or unchaste, but is uncontrolled. Beneath chastity and unchastity lies a fundamental unity; everything depends on the way of approach. The force of reproduction that shows itself in the plants, within the chalice of the blossom, and right up through the other kingdoms of nature, is the same as in the Holy Grail. Only, it has to undergo purification in that noblest and purest form of Christianity which manifests in Parsifal.
Kundry has to remain a black enchantress until Parsifal releases and redeems her. In the polarity of Parsifal and Kundry we can sense the working of deepest wisdom. Wagner, more than anyone else, took care that men should be able to receive what he had to give without knowing that they were doing so. He was a missionary who had a most significant message to deliver — to deliver, however, in such a way that mankind was not aware of receiving it."
Moderne bloemenmeisjes |
1. 'You're History' - Shakespears Sister
2. Stay - Shakespeare's Sister
3. Parsifal & Kundry
4. Parsifal - Elly & Rikkert
5. Parsifal Opera - eerste, tweede en derde akte (Semper Oper, Dresden 19-2-2006)
6. Parsifal Opera (Integraal, zonder bühne optreden, enkel muzikaal uitgevoerd; vermoedelijk Bayreuth, 1951)
Dit blogbericht schreef ik naar aanleiding van vragen en opmerkingen van Inez K. Jurgens. Haar aandacht en belangstelling voor Lilith, de eerste vrouw van Adam, nee dat was niet Eva, sorry Eve, deel ik. Hoe verhouden Lilith en Iblis zich tot elkander? Zo'n onderzoeksvraag ontstaat dan natuurlijk ook weer. Wist trouwens niet dat het gisteren Wagners sterfdag was. Annelies Rehbergen wees me hier gisterenavond op.
BeantwoordenVerwijderenDe complete Parsifal Opera Bareuth 2012 is op zich mooi uitgevoerd, muzikaal en filmtechnisch, bovendien Duits ondertiteld, tot zover prima, maar over de enscenering ben ik op zich toch wat minder te spreken. Zo hadden bijvoorbeeld die engelenvleugels op de ruggen van de graalpersonages wat mij betreft wel weggelaten mogen worden. Voor het inzetten van kinderen voor hoofdrollen in de eerste akte valt op zich wel iets te zeggen, wel gedurfd, maar ook dat komt me niet helemaal geslaagd voor. De 'pikante' aankleding van Klingsor (in jarretels) vind ik ronduit potsierlijk. Ruimte en vrijheid voor eigentijdse kunstzinnige bewerking is een goede zaak. Of dat altijd goed uitpakt qua eindresultaat mag een ieder telkenmale zelf beoordelen. In de derde akte, de slotakte, wordt zelfs een deel van de eerste akte ingelast, terwille van verhoging van dramatisch effect. Daarmee wordt het kunstwerk in mijn ogen (wederom) geweld aangedaan. Zal op zoek gaan naar een andere integrale uitvoering op internet deze week om daarmee deze 'Bareuth 2012' versie te vervangen.
BeantwoordenVerwijderenHoe langer ik hem bekijk vind ik het eerlijk gezegd een draak van een uitvoering.
VerwijderenMet interesse je artikel gelezen, John. Susannah Heschel heeft informatie over Lilith samengevat in een artikel dat niet meer op de originele plaats staat, wel nog op mijn blog. Een interessante kritische invalshoek op Wagner en vrouwen biedt Richard Wagner's Women door Eva Reiger (hier enkele bladzijden - onderbroken door lacunes wegens de copyrights - in Google Books over Parsival en Kundry).
BeantwoordenVerwijderenHet culturele 'paradigma' dat mensen, vrijwel ongeacht hun specifieke geloof of levensovertuiging, al duizenden jaren met de paplepel krijgen ingegoten, is dat de man schept, openbaart en orde sticht, terwijl de vrouw als een min of meer chaotisch natuurwezen wordt beschouwd. Ik ben geïnteresseerd in het bloot leggen van dit – m.i. funeste - uitgangspunt en in het opnieuw zichtbaar maken en tot haar recht laten komen van de scheppende, waarheid onthullende en ordenende kwaliteiten van het vrouwelijke. Zie o.a. m’n ruwe bevindingen omtrent chora (achtste noot bij een stukje) op m'n blog.
Eva Rieger (sorry voor de tikfout).
VerwijderenMisschien komt het nog eens van een samenhangend en leesbaar artikel over deze ‘materie’. Maar er zit zoveel aan vast en er is al zoveel over geschreven, dat het bijna ondoenlijk is er een voldoende erudiet én inspirerend licht op te werpen. Dus het zou nog wel eens kunnen blijven bij wat hooguit aanzetten zijn, zoals in m’n associatieve ‘Theologische speculaties’ (met in de zesde noot een bekritisering van het ‘masculine’ mensbeeld van Peter Sloterdijk in Sferen).
BeantwoordenVerwijderenOf Rudolf Steiner genoemd paradigma echt te boven is gekomen, kan ik niet goed beoordelen, omdat ik zijn werk alleen heel oppervlakkig ken. Wat hij hier over vrouwen schrijft in ‘De filosofie van de vrijheid’ klinkt niet seksistisch. Mooi. Maar in een lezing zegt hij: ‘The man brings his creative activity to bear on external life. The woman works with devoted receptivity into the world.’ Toch bij uitstek de man die scheppend de tastbare wereld (‘external life’) ordent? Kennelijk is het ingewikkelder, want: ‘We can approach this best if we consider it as the polarity of life and form. This polarity is also expressed in nature. We can see budding life in the tree and at the same time that which builds up hard forms, slows down growth and transforms it into the solid trunk. Life and form must work together in everything that lives. And if we look at the nature of the sexes from this standpoint we can say: That which corresponds to the life principle is the masculine, while that which brings life into a certain form expresses itself in the feminine.’ Steiner besluit de lezing met: ‘The feminine is that element in the world which strives outward in order to be fructified by the eternal elements of life.’
Glashelder is anders, in mijn optiek. En of ik de animo heb de 147 vindplaatsen van “Mann und Frau” in de Gesamtausgabe door te spitten… kleine kans, maar wie weet.
Over Hekate schreef ik overigens een tijd geleden dit blogbericht: Chemische Bruiloft (Cahier, 29-9-2012).
BeantwoordenVerwijderenMisschien schreef ik voor een flink aantal mensen een provocerend of, erger, niet serieus te nemen stuk. Anno 2013 met Richard Wagner aankomen lijkt not done.
BeantwoordenVerwijderen@ Inez
Dank je voor je reacties Inez. Ik begrijp je kanttekeningen, die zeker een reactie verdienen. Je opmerkingen over Steiners commentaar op Edmund Husserl, welke op Ridzerds blog te vinden valt, trouwens ook. Zal op bovenstaande reacties van je komend weekend ingaan. We delen in ieder geval diepere belangstelling voor antropologische en menskundige vraagstukken, waarvan man/vrouw aspecten een onderdeel vormen.
In verband met onze gedeelde interesse voor de oude 'maangodinnen'. Intrigerend vind ik deze intuïte van Steiner bij de Walpurgisnacht van Faust II: 'Und jetzt wird darauf hingewiesen, wie das Seelische heraus muß aus dem Leibe, wie auch noch ein Stück Ätherleib herausgeholt werden muß, was während der ganzen Erdenentwickelung sonst nicht geschieht, als wie in einem besonderen Herausfahren, ich möchte sagen, in einer Art Natur-Initiation. Der Ätherleib des Faust ist mitgegangen zum Teil; das wird, weil der Ätherleib - ich habe das öfter erwähnt - des Mannes weiblich ist, als Lilith gesehen.'
BeantwoordenVerwijderenAls ik het goed begrijp, ziet Steiner Lilith als het 'etherlichaam' van Faust. Deze spanning tussen fysiek lichaam / Faust en etherisch lichaam / Lilith kan ik wel plaatsen in het kader van het thema dat (fragmentarisch over mijn blog verspreid) mij bijzonder boeit: de 'patriarchale coup' in ongeveer de vroege bronstijd, waarbij oudere matrifocale culturen waarschijnlijk met geweld zijn vernietigd en geüsurpeerd.
Het uiterst riskante gevolg, dat in onze tijd culmineert in een verabsolutering (zelfs vergoddelijking: de ‘Singulariteit’) van technologie, maakbaarheid en fatale verwisseling van model en werkelijkheid, is wellicht door Goethe met zijn Faust en specifieker door Mary Shelley's Frankenstein - dat door velen in verband wordt gebracht met Faust - visionair uitgebeeld. Als ik Steiners 'etherlichaam' (deels) opvat als de (in bijna alle individuen verdrongen) onbewuste kant van de mens, mag zijn intrapersoonlijke verbinding van Faust - exemplarisch voor het de natuur volkomen naar zijn hand zettende mannelijke - en Lilith - het verdrongen vrouwelijke, dat nog in verbinding stond met de natuur als ordenende en in die zin ook 'geestelijke' kracht - als een welhaast geniale verdieping van Goethe's beroemde ‘heksendans' worden beschouwd. (Vergelijk het paar Parsival – Kundry, waarbij Wagner veel meer dan Von Eschenbach van de mannelijke held een eenzijdig masculien-vergeestelijkt type heeft gemaakt).
[vervolg bovenstaande] Naar mijn idee is het van vitaal belang dat noch het oude matriarchaat, noch het nu al duizenden jaren bestaande patriarchaat worden geïdealiseerd. Daarom is feminisme m.i. weliswaar een belangrijke en noodzakelijke stroming, namelijk om het anders voor vanzelfsprekend gehouden en daardoor onopgemerkte masculinisme van onze cultuur bloot te leggen, maar niet de oplossing - die, vaak met de mond beleden maar nog nauwelijks grootschalig vorm gegeven, zeker niet in de maatschappelijke sfeer, een creative polariteit[*] tussen het vrouwelijke en het mannelijke behelst. (Wat betreft de maatschappelijke sfeer: een Joseph Beuys zag, ontdekte ik pas laatst, veel in Steiners driegeleding, met ‘broederschap’ als principe in de economie. Nu is ‘broederschap’ een zeer beladen en ambivalent begrip, omdat het zoals bekend juist – in de vorm van ingezworen broederschappen – een dragend en militant deel van het patriarchaat/masculinisme is; het zou daarom mooi zijn als er een alternatieve, sekseneutrale term geïntroduceerd kan worden. ‘Nabuurschap’, ‘saamhorigheid’, ‘broeder- en zusterschap’ of iets beters.)
BeantwoordenVerwijderenBij m’n knipsels over de 'verstoten godinnen' heb ik zonet een stukje van de wikipedia over Medea toegevoegd, met meteen daaronder enkele daarbij aanknopende fragmenten en links - misschien werpt het een beetje extra, stroomlijnend licht op deze materie.
[*] Victor en Victoria Trimondi verkennen deze mogelijkheid van wat zij een ‘heilig huwelijk’ noemen (vergelijk al dan niet zijdelings wellicht de door jou gethematiseerde ‘chemische bruiloft’), in het licht van hun kritiek op het uiterste masculiene Tibetaanse tantrische boeddhisme.
'Nabuurschap' in de betekenis van 'nabijheid' dan. Maar dat heeft een te ouderwetse bijklank. Redelijke kandidaat lijkt 'verbondenheid' (in het economisch leven dus).
VerwijderenLiberté, égalité, solidarité!
solidair bn. ‘in samenhorigheid verbonden’
[...] Ontleend aan Frans solidaire ‘hoofdelijk’ [...] en ‘door gemeenschappelijke belangen en verantwoordelijkheid verbonden’ [...], een afleiding van solide [...], gevormd om Latijn in solidum ‘voor het geheel’ (een rechtsbegrip) weer te geven.
'Verbondenheid' is ook leuk in verband met internet (in die betekenis is het Franse woord 'connexité'; maar dat klinkt te afstandelijk).
Maar misschien is 'verbondenheid' (net als 'saamhorigheid' trouwens) te ouderwets en klinkt 'solidariteit' - hoewel het m.i. tot en met de etymologische wortels als een bus klopt met de bedoelde economische broederschap - te socialistisch. 'Broederschap' vind ik nog gedateerder en zoals gezegd seksistisch, met een beladen geschiedenis (van de Jacobijnse executies tot en met de Moslimbroederschap).
'Coöperatie' dan misschien? Ook een oud begrip, maar schijnt een trend te zijn onder zzp'ers. Het slaat echter meer op partijen binnen de economie dan op de economische verhoudingen in het algemeen.
Pff, ik geef het op :-) 'Solidariteit' kan naar mijn gevoel wel modern leven worden ingeblazen, zeker als dit mede zou worden geëntameerd door de in deze (i.e. politiek gezien) onverdachte hoek van de antroposofie.