Vrijheid en deugd

Inleiding

Voordat een mens een ander in zijn waarde kan laten, echt in zijn waarde laat, zal hij hem eerst naar ware waarde moeten schatten en dat vraagt tijd, inspanning en aandacht. Waarderen houdt meer in dan enkel tolereren of (los)laten.

Als ik mijn leven niet alleen tot een waagstuk maak, dat werd het deels al, maar ook wil paren aan levenskunst en tegelijk ethisch wil handelen spreek ik zelfbewust zekere idealen in mijn gemoed en verstand aan. Is deugd leerbaar? Zowel voor deugnieten als voor braven? Braven lijken nog meer verstokt…, terwijl de oorspronkelijk betekenis van dat Nederlandse woord duidelijk verwant is met de Engelse term brave. Hoe komt dat?

Van Dale

braaf

braaf (geen afbreking)

bij­voeg­lijk naam­woord • bra­ver, braafst

1588 • Frans bra­ve [dap­per, braaf] • Ita­li­aans bra­vo • Grieks barbaros [bui­ten­lands, on­be­schaafd]

1

ver­ou­derd: dap­per

een braaf sol­daat vreest de dood niet

2

ver­ou­derd: flink, fiks, aan­mer­ke­lijk

braaf drin­ken

veel drin­ken

het heeft braaf ge­re­gend

braaf wat

heel wat

braaf lie­gen

sterk lie­gen

3

be­wust van zijn plich­ten

= deugd­zaam, recht­scha­pen (1)

on­der bra­ve men­sen ver­ke­ren

​van bra­ve ou­ders

de bra­ve grijs­aard

hij heeft braaf ge­han­deld

4

van jon­ge men­sen eer­baar, kuis, ze­dig

bra­ve meis­jes en bru­ta­le jon­gens

5

in zwak­ke­re op­vat­ting niets ver­keerds doend, de bur­ger­lij­ke braaf­heid be­trach­tend

= eer­zaam (2)

een bra­ve ziel

zo, bra­ve borst

6

zich van niets be­wust

= ar­ge­loos

het bra­ve mens was er he­le­maal be­duusd van

7

van kin­de­ren, hon­den ge­hoor­zaam

bra­ve hond!

De bra­ve Hen­drik

ti­tel van een in­der­tijd veel­ge­le­zen boek­je van N. Ans­lijn

uitdrukking; van­daar, thans een bra­ve hen­drik

iemand die al te braaf wil zijn, met name voor een jon­gen die nooit aan kat­ten­kwaad wil mee­doen
8
iro­nisch van on­ge­hoor­za­me kin­de­ren

zo, bra­ve jon­gen, ben je daar ein­de­lijk?

9

on­gun­stig schijn­hei­lig

een braaf ge­zicht zet­ten

Friedrich Nietzsche

De Nederlandse filosoof Joep Dohmen opent de inleiding (Hoe overleven we de vrijheid?) van zijn verdienstelijke boek Het leven als kunstwerk (2008) doeltreffend met een aforisme van Friedrich Nietzsche:

Vrij waarvan? Wat kan mij dat nou schelen?
Vrij waartoe, dat wil ik horen! -
- Nietzsche

Dat is echter geen exact citaat, maar een parafrase van de hand van Dohmen; een bewerking, inkorting van een tekstdeel uit het hoofdstuk Over de weg van de scheppende van Nietzsches werk Zo sprak Zarathoestra (Uitgeverij Atheneum, 2013).

Het is een prachtig hoofdstuk waarin Nietzsche aanspoort tot zelfontmaskering en zelfontkrachting, opdat een kiem van waarachtigheid wordt gelegd in ’t eigen binnenste. Hieronder enkele tekstdelen daaruit, inclusief het deel waaraan Dohmen refereert:

Uit: Zo sprak Zarathoestra; hoofdstuk Over de weg van de scheppende; Friedrich Nietzsche:

“ […] Vrij noemt u zichzelf? Uw heersende gedachte wil ik horen en niet dat u aan een juk bent ontkomen.
Bent u zo iemand die aan een juk heeft mogen ontkomen? Er zijn er velen die hun laatste waarde weggooiden toen ze hun dienstbaarheid weggooiden. Vrij waarvan? Wat kan Zarathoestra dat schelen! Maar duidelijk moeten uw ogen mij vertellen: vrij waartoe?
Kunt u zichzelf uw kwaad en uw goed geven en uw wil boven u ophangen als een wet? Kunt u voor zichzelf rechter zijn en wreker van uw wet?
Vreselijk is het om alleen te zijn met de rechter en wreker van je eigen wet. Dus wordt er een ster uitgeworpen in de lege ruimte en in de ijzige adem van het alleen-zijn.
Nu leidt u nog aan de velen, o ene: nu beschikt u nog over al uw moed en verwachtingen.
Maar eens zal de eenzaamheid u moe maken, eens zal uw trots zich krommen en zal uw moed kraken. Eens zult u schreeuwen: ‘Ik ben alleen!’.
Eens zult u uw hoogte niet meer zien en uw laagte maar al te goed; uw verhevenheid zelf zal u angst aanjagen als een spook. Eens zult u schreeuwen ‘Alles is vals!’.
[…]
Maar de ergste vijand die u kunt tegenkomen zult u altijd zelf zijn; uzelf ligt voor u op de loer in holen en wouden.
Eenzame, u gaat de weg naar uzelf! En uw weg voert naar uzelf en langs uw zeven duivels!
Ketter zult u zijn voor uzelf, en heks en waarzegger en dwaas en twijfelaar en onheilige en booswicht.
U moet uzelf willen verbranden in uw eigen vlam: hoe kunt u nieuw worden als u niet eerst as bent geworden!
Eenzame, u gaat de weg van de scheppende: een god wilt u zich scheppen uit uw zeven duivels!
Eenzame u gaat de weg van de liefhebbende: uzelf hebt u lief en daarom veracht u uzelf, zoals alleen liefhebbenden verachten.
Scheppen wil de liefhebbende, omdat hij veracht! Wat weet iemand van liefde die niet juist dat heeft moeten verachten wat hij liefhad!
Ga de eenzaamheid in met uw liefde en met uw scheppen, broeder; en pas laat zal de rechtvaardigheid u achterna hinken.
Ga de eenzaamheid in met mijn tranen broeder. Ik heb lief wie boven zichzelf uit wil scheppen en zo te gronde gaat.’ –

Zo sprak Zarathoestra”

Hoop dat lezers van dit blogartikel de tekst van het hele hoofdstuk waarnaar ik verwijs zullen lezen en op zich in willen laten werken, niet alleen die van het tekstcitaat hierboven. Voor mij is de kern van Nietzsches volledige relaas in ieder geval goed herkenbaar. Eén zaak licht ik er uit. Tweemaal heeft Nietzsche het in bovenstaande tekst over ‘zeven duivels’. Wat bedoelt hij daarmee? Hij wijst hier op de actieradius van zeven ondeugden, welke doorgaans worden gelieerd, niet ten onrechte naar mijn idee, aan de zeven hoofdzonden. Met zondebegrippen in christelijke en metafysische zin had Nietzsche met het mens- en wereldbeeld dat hij ontwikkeld had in beginsel niet veel op, maar als filoloog en filosoof was hij natuurlijk zeer goed bekend met (on)deugden- en zondenleren. Verder heb ik het idee dat de beschreven zelfconfrontatie waarmee wordt geworsteld en de herwaardering en ommekeer waarnaar wordt gestreefd in feite persoonlijke beschrijvingen zijn van ervaringen met wat ook wel dubbelganger en wachter aan de drempel problematiek wordt genoemd. Kan een mens zichzelf radicaal omvormen, transformeren en transcenderen; langs puur individuele weg zichzelf overstijgen en overwinnen? Nietzsche verlangt daar vurig naar, maar laat een daarmee corresponderende en daaraan beantwoordende ziele- en geesteswereld buiten beschouwing. Nu ja, in zekere zin nam hij die natuurlijk wel mee in zijn beschouwing, bijzonder hartstochtelijk zelfs, maar om zekere redenen verwees hij die werelden krachtig, resoluut en consequent naar het rijk der fabelen.

Dante Alighieri en Rudolf Steiner naar een onderzoek van Mieke Mosmuller

Mieke Mosmuller

Dit laat de gedachte gaan naar innerlijke worstelingen en een ontwikkelingsweg die Dante Alighieri met betrekking tot deugden, ondeugden en zonden beschreef in zijn De goddelijk komedie (14^e eeuw). Langs beeldende weg komt in dit literaire werk een spirituele dimensie en wachter aan de drempel thematiek wel direct aan bod. Rudolf Steiner stelde dit onder andere nader aan de orde in een lezing die hij 11 februari 1906 te Düsseldorf heeft gegeven: Das religiöse Weltbild des Mittelalters in Dantes «Göttlicher Komödie» (Rudolf Steiner; GA 97). Honderd jaar later onderzocht Mieke Mosmuller in dat verband een relatie tussen (1) Steiners beschrijving van de menselijke ziel en zielewereld zoals hij die bood in zijn basiswerk Theosofie (GA 9), (2) Dante’s beeldenpanorama in De goddelijke komedie, (3) de deugdenleer zoals die opgeld deed bij de oude Grieken en verder ontwikkeld in de middeleeuwen leefde en (4) erfzonde en bevrijding of verlossing daarvan. Haar onderzoeksbevindingen verwerkte ze in een artikel dat in 2010 in het tijdschrift Gegenwart verscheen. Zie het webarchief van Uitgeverij Occident, alwaar het artikel in gescande vorm kan worden geopend en gedownload: Die sieben Hauptsunden (Gegenwart, 2010). Het artikel is lezen, bestuderen en over- en doordenken mijns inziens zeker waard. Ter wille van lezersgemak heb ik het als puur pdf-document op het web (mijn website) geplaatst. Zie: Die sieben Hauptsunden (Mieke Mosmuller, Gegenwart, 2010).

Meerwaarde en metamorfose

Steiner sprak en schreef veel over kardinale en christelijke deugden en daaraan gerelateerde ondeugden. Verbonden met deze deugden wees hij tevens op twaalf deugden gekoppeld aan de twaalf maanden van het jaar. Daarmee sloot hij aan bij aanwijzingen van Helena Blavatsky; bij elk van die deugden voegde hij ter bewustwording een wordt tot… toe. Bijvoorbeeld geldt voor de huidige maand maart: grootmoedigheid (edelmoedigheid) wordt tot liefde. Zie bladzijde 74 en 75 en bladzijde 528 en 529 (noten) van de boekuitgave Seelenübungen - Übungen mit Wort und Sinnbild-Meditationen zur methodischen Entwicklung höherer Erkenntniskräfte - 1904 – 1924 (GA 267).

Tot zo ver ditmaal. Een volgende keer onder andere meer over mijn persoonlijk wedervaren. Dat laat ik op dit moment toch even weg.

Muziek
 Loreena McKennit
Dante’s Prayer